Chọn, tạo giống cây trồng là một trong những nhiệm vụ quan trọng của ngành nông nghiệp, nhằm cung cấp các giống cây trồng mới, có năng suất cao, chất lượng tốt, khả năng kháng sâu bệnh và thích nghi với điều kiện canh tác khác nhau. Với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, ngày nay, nhiều phương pháp chọn và tạo giống đã được nghiên cứu và áp dụng rộng rãi, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp và đáp ứng nhu cầu lương thực, thực phẩm của xã hội.
Phương pháp chọn giống là quá trình chọn lọc những cây trồng có đặc tính tốt từ các quần thể tự nhiên hoặc nhân tạo để duy trì và phát triển giống. Một trong những phương pháp chọn giống truyền thống là chọn lọc hàng loạt. Trong phương pháp này, người nông dân hoặc các nhà nghiên cứu chọn ra những cây trồng có các đặc điểm mong muốn từ quần thể hiện có. Những cây này được thu hoạch và sử dụng làm giống cho các vụ sau. Đây là phương pháp đơn giản, dễ thực hiện, phù hợp với các loại cây trồng có chu kỳ sinh trưởng ngắn và quần thể không đồng nhất.
Phương pháp chọn lọc cá thể là một bước tiến xa hơn, đòi hỏi sự theo dõi và ghi chép chi tiết về từng cây trồng. Các cá thể xuất sắc được chọn lọc, đánh giá qua nhiều thế hệ để đảm bảo tính ổn định và di truyền các đặc tính tốt. Phương pháp này thường được áp dụng cho cây trồng dài ngày hoặc những giống cây có giá trị kinh tế cao như cây ăn quả, cây công nghiệp.
Ngoài chọn giống truyền thống, lai tạo giống là một phương pháp quan trọng để tạo ra các giống cây trồng mới. Lai tạo giống là quá trình kết hợp hai hay nhiều dòng, giống cây trồng có các đặc tính khác nhau để tạo ra giống mới mang những đặc tính vượt trội. Phương pháp này yêu cầu sự hiểu biết sâu về di truyền học và đặc điểm sinh học của từng loại cây. Lai tạo giống thường được sử dụng để cải thiện năng suất, chất lượng sản phẩm hoặc tạo ra các giống cây có khả năng kháng sâu bệnh, chống chịu điều kiện môi trường khắc nghiệt.
Đột biến là một phương pháp tạo giống cây trồng dựa trên việc thay đổi vật chất di truyền của cây trồng thông qua các tác nhân hóa học hoặc vật lý như tia X, tia gamma. Phương pháp này có thể tạo ra các giống cây trồng có đặc tính hoàn toàn mới, không xuất hiện trong tự nhiên. Tuy nhiên, tỷ lệ thành công của phương pháp này thường thấp và cần nhiều thời gian để đánh giá, chọn lọc các cá thể ưu tú từ các dòng đột biến.
Phương pháp nuôi cấy mô và tế bào là một trong những thành tựu nổi bật của công nghệ sinh học, cho phép nhân giống cây trồng một cách nhanh chóng và đồng nhất. Trong phương pháp này, một phần nhỏ của cây (như lá, rễ hoặc thân) được nuôi cấy trong môi trường dinh dưỡng đặc biệt để phát triển thành cây hoàn chỉnh. Phương pháp nuôi cấy mô không chỉ giúp bảo tồn nguồn gen quý mà còn tạo điều kiện để sản xuất giống cây sạch bệnh, đáp ứng nhu cầu sản xuất lớn trong thời gian ngắn.
Một phương pháp hiện đại khác là ứng dụng công nghệ sinh học trong việc tạo giống cây trồng biến đổi gen (GMO). Phương pháp này cho phép chuyển những gen có lợi từ loài này sang loài khác, tạo ra các giống cây trồng có khả năng kháng sâu bệnh, chịu hạn hoặc tăng cường giá trị dinh dưỡng. Tuy nhiên, việc sử dụng cây trồng biến đổi gen cần tuân thủ các quy định chặt chẽ để đảm bảo an toàn cho con người và môi trường.
Mỗi phương pháp chọn, tạo giống cây trồng đều có ưu và nhược điểm riêng, phù hợp với từng loại cây trồng và mục tiêu cụ thể. Các phương pháp truyền thống như chọn lọc hàng loạt và lai tạo giống đơn giản, dễ thực hiện nhưng cần nhiều thời gian để đạt được kết quả ổn định. Trong khi đó, các phương pháp hiện đại như nuôi cấy mô và biến đổi gen mang lại hiệu quả nhanh chóng, nhưng đòi hỏi trình độ kỹ thuật cao và nguồn đầu tư lớn.
Vai trò của chọn, tạo giống cây trồng là không thể thay thế trong việc nâng cao năng suất, cải thiện chất lượng sản phẩm nông nghiệp và bảo vệ môi trường. Các giống cây trồng mới không chỉ giúp tăng thu nhập cho nông dân mà còn góp phần đảm bảo an ninh lương thực, thích ứng với biến đổi khí hậu và thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền nông nghiệp.
Học sinh cần hiểu rõ các phương pháp chọn, tạo giống cây trồng để nhận thức được vai trò quan trọng của giống trong sản xuất nông nghiệp, từ đó nâng cao ý thức nghiên cứu, ứng dụng và phát triển các giống cây trồng mới, góp phần xây dựng nền nông nghiệp hiện đại và hiệu quả.
