Bi kịch của nhân vật Chí Phèo trong truyện ngắn "Chí Phèo" của Nam Cao
Truyện ngắn "Chí Phèo" của Nam Cao là một kiệt tác của văn học hiện thực Việt Nam, khắc họa sâu sắc bi kịch cuộc đời của người nông dân dưới chế độ thực dân phong kiến. Nhân vật Chí Phèo, với thân phận bi thảm, trở thành biểu tượng của nỗi đau khổ và sự tha hóa của con người trong xã hội cũ. Qua bi kịch của Chí Phèo, Nam Cao không chỉ lên án xã hội bất công, tàn bạo mà còn thể hiện tư tưởng nhân đạo sâu sắc, khắc khoải về quyền được sống, được làm người.
Bi kịch bị cướp đi quyền làm người
Ngay từ khi xuất hiện trong truyện, Chí Phèo đã là một đứa trẻ bất hạnh, bị bỏ rơi trong cái lò gạch cũ. Chí không biết cha mẹ mình là ai, sống nhờ lòng thương hại của người khác. Từ nhỏ, Chí đã không có một gia đình đúng nghĩa, không được hưởng hơi ấm tình thân. Đó là bi kịch đầu tiên của Chí, bi kịch của một con người sinh ra không được thừa nhận, không có danh phận.
Khi lớn lên, Chí Phèo là một người nông dân hiền lành, chất phác. Nhưng cuộc đời Chí đã bị hủy hoại hoàn toàn sau khi bị Bá Kiến, một địa chủ xảo quyệt, đẩy vào tù. Chính nhà tù thực dân là nơi biến Chí từ một người lương thiện trở thành một kẻ lưu manh. Khi ra tù, Chí không còn là anh canh điền ngày nào mà trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại. Xã hội phong kiến với những kẻ như Bá Kiến đã tước đi quyền làm người của Chí, đẩy anh vào con đường tha hóa không lối thoát.
Bi kịch của Chí Phèo không chỉ dừng lại ở việc mất đi nhân cách mà còn bị cả xã hội ruồng bỏ. Sau khi trở về làng, Chí Phèo luôn say rượu, chửi bới và gây rối. Nhưng trong những lời chửi đó, Chí chỉ nhận được sự im lặng đến rợn người. Không ai đáp lại Chí, vì không ai xem Chí là một con người nữa. Họ sợ Chí, xa lánh Chí, và coi anh như một con quỷ. Cái xã hội ấy không chỉ đẩy Chí vào con đường tội lỗi mà còn phủ nhận sự tồn tại của anh như một con người.
Bi kịch bị tha hóa cả về nhân hình lẫn nhân tính
Từ một người nông dân hiền lành, Chí Phèo trở thành kẻ nghiện rượu, sống bằng nghề rạch mặt ăn vạ. Nhân hình của Chí thay đổi hoàn toàn: khuôn mặt đầy những vết sẹo, ánh mắt đục ngầu vì rượu, giọng nói lè nhè. Chí không còn nhận ra mình trong gương, cũng như xã hội không còn nhận ra anh là một con người.
Nhưng bi kịch lớn hơn nằm ở chỗ Chí Phèo không chỉ bị tha hóa về nhân hình mà còn bị tha hóa về nhân tính. Anh trở thành công cụ trong tay Bá Kiến, đi đâm thuê chém mướn, trở thành nỗi khiếp sợ của dân làng. Chí Phèo mất đi ý thức về bản thân, sống một cuộc đời vô nghĩa trong men rượu. Anh không còn biết mình là ai, sống để làm gì, và cuộc đời anh sẽ đi về đâu.
Nam Cao đã rất tinh tế khi miêu tả sự tha hóa của Chí Phèo. Những trận say triền miên không chỉ là biểu hiện của sự buông thả mà còn là cách Chí Phèo trốn tránh hiện thực. Anh uống để quên đi nỗi đau, quên đi sự cô đơn và tủi nhục. Nhưng càng uống, Chí càng chìm sâu vào bi kịch của chính mình, trở nên xa lạ với chính bản thân và xã hội.
Bi kịch của khao khát hoàn lương bị từ chối
Giữa những tháng ngày chìm trong men rượu, cuộc gặp gỡ với Thị Nở là điểm sáng duy nhất trong cuộc đời Chí Phèo. Thị Nở, một người phụ nữ xấu xí, dở hơi nhưng lại mang trong mình trái tim nhân hậu. Bát cháo hành của Thị Nở như một liều thuốc giải độc, đánh thức phần người trong Chí. Lần đầu tiên sau bao năm, Chí Phèo cảm nhận được tình yêu thương và khát khao được sống như một con người bình thường.
Chí Phèo mơ về một mái ấm gia đình, nơi anh và Thị Nở có thể sống hạnh phúc bên nhau. Anh muốn làm lại cuộc đời, muốn trở về với con đường lương thiện. Nhưng khát vọng hoàn lương của Chí đã bị từ chối phũ phàng. Bà cô của Thị Nở, đại diện cho định kiến xã hội, đã ngăn cản mối quan hệ giữa hai người. Thị Nở, dưới áp lực của bà cô, cũng quay lưng với Chí.
Sự từ chối của Thị Nở là nhát dao cuối cùng giết chết hy vọng của Chí Phèo. Chí nhận ra rằng mình không thể trở về làm người lương thiện, vì xã hội đã đóng kín mọi cánh cửa với anh. Chí Phèo lại rơi vào men rượu, nhưng lần này, anh không còn chửi bới hay gây rối. Anh khóc, anh đau khổ, vì nhận ra rằng cuộc đời anh đã hoàn toàn bế tắc.
Bi kịch của cái chết không lối thoát
Bi kịch của Chí Phèo lên đến đỉnh điểm khi anh cầm dao đến nhà Bá Kiến. Trong cơn say, Chí giết Bá Kiến, kẻ đã đẩy anh vào con đường tha hóa. Nhưng sau đó, Chí tự sát. Hành động tự sát của Chí là sự phản kháng cuối cùng trước xã hội tàn bạo, nhưng cũng là biểu hiện của sự tuyệt vọng tột cùng.
Chí Phèo chết vì không thể tìm thấy lối thoát cho cuộc đời mình. Anh không thể tiếp tục sống trong kiếp quỷ dữ, nhưng cũng không thể trở về làm người. Cái chết của Chí là một lời tố cáo mạnh mẽ xã hội phong kiến thối nát, đã hủy hoại con người đến tận gốc rễ. Đồng thời, đó cũng là tiếng khóc thương cho số phận bi thảm của những người nông dân nghèo khổ, bị chà đạp trong xã hội cũ.
Giá trị nhân đạo sâu sắc
Qua bi kịch của Chí Phèo, Nam Cao không chỉ lên án xã hội bất công mà còn thể hiện tư tưởng nhân đạo sâu sắc. Ông cảm thông sâu sắc với số phận của Chí Phèo, một con người bị xã hội tước đoạt quyền sống, quyền làm người. Nam Cao tin rằng, trong mỗi con người, dù bị tha hóa đến đâu, vẫn còn tồn tại một phần nhân tính. Cuộc gặp gỡ với Thị Nở chính là minh chứng cho niềm tin ấy.
Nam Cao không chỉ đặt câu hỏi về trách nhiệm của xã hội mà còn đặt ra vấn đề về khả năng hoàn lương của con người. Dù cuối cùng Chí Phèo không thể thực hiện được khát vọng làm người, nhưng việc anh nhận ra bi kịch của mình và cố gắng thay đổi đã cho thấy ánh sáng của nhân tính trong bóng tối của sự tha hóa.
Kết luận
Bi kịch của Chí Phèo là bi kịch của một con người sinh ra để làm người nhưng lại bị xã hội biến thành quỷ dữ. Qua số phận của Chí Phèo, Nam Cao đã khắc họa sâu sắc hiện thực tàn bạo của xã hội phong kiến, đồng thời gửi gắm tư tưởng nhân đạo sâu sắc về quyền sống, quyền làm người. Tác phẩm "Chí Phèo" không chỉ là một lời tố cáo đanh thép mà còn là tiếng nói yêu thương, trân trọng con người, khiến người đọc không khỏi suy ngẫm và trăn trở.
