Nghị luận xã hội là một dạng bài văn quan trọng trong chương trình ngữ văn từ lớp 6 đến lớp 12. Đây là dạng bài yêu cầu học sinh trình bày suy nghĩ, quan điểm về các vấn đề xã hội qua các góc nhìn đa chiều, đồng thời kết hợp với kiến thức văn học và đời sống để tạo lập luận vững chắc, hợp lý.
Khái niệm và ý nghĩa của văn nghị luận xã hội
Văn nghị luận xã hội là dạng bài viết thể hiện sự suy nghĩ và bàn luận về các vấn đề thuộc xã hội, đạo đức, nhân văn, chính trị, hoặc các hiện tượng đời sống hàng ngày. Qua bài nghị luận xã hội, người viết phải đưa ra lập luận sắc bén, dẫn chứng xác thực và từ đó truyền tải những quan điểm riêng một cách logic. Trong chương trình học từ lớp 6 đến lớp 12, học sinh sẽ bắt gặp và rèn luyện dạng bài này ở nhiều cấp độ khác nhau, từ những bài văn nghị luận xã hội lớp 6 cơ bản cho đến những bài nghị luận xã hội phức tạp hơn ở cấp ngữ văn 12 kết nối tri thức.
Cách viết bài văn nghị luận xã hội
Cách viết bài văn nghị luận xã hội thường theo cấu trúc ba phần cơ bản: mở bài, thân bài và kết bài. Ở phần mở bài, người viết cần dẫn dắt khéo léo, giới thiệu vấn đề nghị luận một cách trực tiếp hoặc gián tiếp. Đến thân bài, học sinh nên đưa ra lập luận chính, giải thích và phân tích các khía cạnh của vấn đề, sử dụng dẫn chứng nghị luận xã hội là các sự kiện, ví dụ, câu chuyện trong cuộc sống hoặc từ các tác phẩm văn học lớp 12 như "Vợ chồng A Phủ", "Vợ nhặt", "Chiếc thuyền ngoài xa" để hỗ trợ lập luận. Cuối cùng, kết bài cần khẳng định lại ý nghĩa của vấn đề và đưa ra thông điệp hoặc lời kêu gọi hành động. Đối với bài nghị luận xã hội lớp 9 và lớp 12, mức độ phức tạp sẽ tăng cao, yêu cầu học sinh vận dụng các kỹ năng phân tích, so sánh và lập luận chặt chẽ hơn.
Vai trò của các tác phẩm văn học trong văn nghị luận xã hội
Trong chương trình ngữ văn 12 kết nối tri thức, học sinh không chỉ học về các dạng bài nghị luận xã hội mà còn được học các tác phẩm văn học kinh điển. Việc kết hợp các tác phẩm văn học lớp 12 trong bài nghị luận xã hội giúp làm giàu thêm nội dung, tăng tính thuyết phục cho lập luận. Ví dụ, trong tác phẩm "Vợ chồng A Phủ" của Tô Hoài, hình ảnh nhân vật Mị và A Phủ đã giúp học sinh phân tích sâu sắc về số phận con người dưới ách áp bức và khát khao tự do. Từ đó, người viết có thể kết nối vấn đề với cuộc sống hiện đại, bàn luận về sự bất bình đẳng, quyền con người và khao khát sống tự do.
Tương tự, tác phẩm "Vợ nhặt" của Kim Lân cũng là một nguồn tư liệu phong phú khi nghị luận về những giá trị nhân văn và sự đoàn kết trong bối cảnh khó khăn của xã hội. Các tác phẩm đã thi thpt quốc gia như "Ai đã đặt tên cho dòng sông?", "Chiếc thuyền ngoài xa" cũng có thể được sử dụng trong các bài văn nghị luận xã hội để làm phong phú thêm lập luận và dẫn chứng cho những vấn đề liên quan đến văn hóa, tình yêu quê hương, đất nước.
Phân loại và yêu cầu của các đề bài nghị luận xã hội
Có hai loại đề chính của văn nghị luận xã hội: nghị luận về một tư tưởng, đạo lý và nghị luận về một hiện tượng đời sống. Đề nghị luận về tư tưởng, đạo lý thường liên quan đến các giá trị nhân sinh, quan điểm sống, như câu hỏi về lối sống, lòng yêu nước, sự trung thực, lòng kiên nhẫn, ví dụ: "Hãy bàn luận về giá trị của lòng nhân ái trong xã hội ngày nay". Đề nghị luận về hiện tượng đời sống thường xoay quanh các sự kiện, hiện tượng diễn ra trong xã hội như môi trường, giáo dục, vấn đề văn hóa, ví dụ: "Em hãy nêu suy nghĩ về hiện tượng xả rác bừa bãi tại nơi công cộng". Cách tiếp cận hai loại đề này cần sự khác biệt: với tư tưởng, đạo lý cần phân tích khái niệm và liên hệ thực tế, còn hiện tượng đời sống yêu cầu quan sát, đưa ra giải pháp.
Các tác phẩm văn học lớp 12 trong thi thpt
Những tác phẩm văn học lớp 12 thi thpt rất quan trọng đối với học sinh cuối cấp, vì đây là những tác phẩm sẽ xuất hiện trong kỳ thi quan trọng này. Việc học và nắm vững các tác phẩm này không chỉ giúp học sinh làm tốt phần nghị luận văn học mà còn làm nền tảng vững chắc cho các bài nghị luận xã hội. Trong đề thi thpt quốc gia, thường có một phần yêu cầu học sinh viết một đoạn văn nghị luận xã hội liên quan đến vấn đề đặt ra trong các tác phẩm văn học. Chẳng hạn, từ bài học về lòng dũng cảm trong "Rừng xà nu", học sinh có thể nghị luận về tinh thần yêu nước và sự hy sinh vì độc lập dân tộc. Từ đó, bài viết sẽ liên kết giữa kiến thức văn học và các vấn đề xã hội hiện tại, giúp học sinh rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện và lập luận.
Dẫn chứng nghị luận xã hội trong các lớp học khác nhau
Bài nghị luận xã hội lớp 7 có thể yêu cầu học sinh suy nghĩ về những vấn đề gần gũi hơn như tình bạn, tình thầy trò, lối sống học đường, ví dụ: "Hãy nêu suy nghĩ về tình bạn trong học sinh". Ở cấp văn nghị luận xã hội lớp 9, học sinh đã bắt đầu tiếp cận các vấn đề xã hội rộng lớn hơn như bảo vệ môi trường, phòng chống bạo lực học đường, giúp các em nhận thức sâu sắc hơn về vai trò cá nhân trong cộng đồng. Các đoạn văn nghị luận xã hội cần ngắn gọn, súc tích nhưng phải có dẫn chứng rõ ràng và lập luận logic, đây là yêu cầu quan trọng đối với học sinh khi làm dạng bài này.
Kết luận
Văn nghị luận xã hội là một dạng bài học sinh sẽ gặp phải từ lớp 6 cho đến lớp 12, đặc biệt là trong chương trình ngữ văn 12 kết nối tri thức. Qua việc luyện tập làm bài nghị luận xã hội lớp 9, học sinh sẽ có cơ hội rèn luyện kỹ năng lập luận, phân tích và tổng hợp kiến thức. Các tác phẩm văn học lớp 12 thi thpt không chỉ cung cấp nguồn dẫn chứng phong phú mà còn giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và khả năng giải quyết các vấn đề thực tiễn trong cuộc sống.
