1. Khái niệm Nghị luận văn học

Nghị luận văn học là một dạng bài tập quen thuộc trong chương trình Ngữ văn lớp 9, yêu cầu học sinh phải trình bày những nhận định, đánh giá, cảm nhận cá nhân về một tác phẩm văn học hoặc một khía cạnh cụ thể nào đó của tác phẩm. Khác với dạng bài văn tự sự hay miêu tả, nghị luận văn học đòi hỏi học sinh không chỉ hiểu rõ nội dung tác phẩm mà còn phải phân tích, bình luận và thể hiện quan điểm của mình dựa trên các luận điểm, luận cứ rõ ràng và thuyết phục.

Trong chương trình Văn học lớp 9, nghị luận văn học đóng vai trò vô cùng quan trọng, bởi đây là bước chuẩn bị để học sinh có thể nắm bắt được những kỹ năng nghị luận cơ bản và nâng cao cho các kỳ thi như thi vào lớp 10 hay các kỳ thi học sinh giỏi. Bài nghị luận văn học lớp 9 thường tập trung vào việc phân tích các nhân vật, tình huống, biện pháp nghệ thuật trong các tác phẩm văn học, từ đó rút ra những giá trị về tư tưởng, tình cảm mà tác giả muốn truyền tải.

2. Cấu trúc của một bài nghị luận văn học

Để viết được một bài nghị luận văn học tốt, học sinh cần nắm vững cấu trúc của một bài văn. Thông thường, một bài nghị luận văn học lớp 9 sẽ gồm ba phần chính: mở bài, thân bài và kết bài. Mỗi phần cần có sự liên kết chặt chẽ với nhau để tạo nên một bài văn logic và thuyết phục.

a. Mở bài

Phần mở bài của một bài nghị luận văn học đóng vai trò giới thiệu vấn đề và dẫn dắt người đọc vào nội dung chính của bài viết. Ở phần này, học sinh cần giới thiệu ngắn gọn về tác phẩm, tác giả và vấn đề nghị luận. Để làm tốt phần mở bài, học sinh nên sử dụng những câu văn ngắn gọn, súc tích nhưng vẫn thể hiện được nội dung tổng quát của bài viết.

Ví dụ, khi viết mở bài cho đề tài phân tích nhân vật chị Dậu trong tác phẩm Tắt đèn của Ngô Tất Tố, học sinh có thể viết: "Ngô Tất Tố là một trong những nhà văn hiện thực xuất sắc của nền văn học Việt Nam. Tác phẩm 'Tắt đèn' đã khắc họa rõ nét bức tranh xã hội phong kiến đầy bất công và tàn bạo qua hình ảnh người phụ nữ nông dân Việt Nam - chị Dậu. Nhân vật chị Dậu là biểu tượng cho sự kiên cường, mạnh mẽ và lòng nhân ái của người phụ nữ trước những áp bức của xã hội cũ."

b. Thân bài

Phần thân bài là phần quan trọng nhất trong bài nghị luận văn học, nơi học sinh trình bày các luận điểm chính và phân tích các khía cạnh cụ thể của tác phẩm. Trong phần này, học sinh cần đưa ra những nhận định, đánh giá về nhân vật, cốt truyện, hoặc những biện pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng. Mỗi luận điểm cần được hỗ trợ bởi các dẫn chứng cụ thể từ tác phẩm để làm sáng tỏ quan điểm của người viết.

Thân bài thường được chia thành nhiều đoạn văn nhỏ, mỗi đoạn tương ứng với một luận điểm chính. Để viết một phần thân bài chặt chẽ và logic, học sinh cần tuân thủ nguyên tắc: mở đoạn - phát triển ý - kết đoạn. Mỗi đoạn cần có một câu chủ đề để giới thiệu luận điểm, sau đó là các câu triển khai, giải thích và đưa ra dẫn chứng để minh họa cho luận điểm đó. Cuối cùng, học sinh cần kết thúc đoạn văn bằng một câu nhận xét ngắn gọn để kết luận vấn đề và chuẩn bị cho luận điểm tiếp theo.

Ví dụ, khi phân tích nhân vật chị Dậu, một trong những luận điểm chính có thể là "Chị Dậu - người phụ nữ yêu thương gia đình hết mực". Đoạn văn có thể được viết như sau: "Trong tác phẩm 'Tắt đèn', tình yêu thương gia đình là điểm sáng nhất trong tính cách của chị Dậu. Chị sẵn sàng hy sinh mọi thứ để bảo vệ chồng con. Khi chồng chị bị đánh đập và bắt đi vì không có tiền nộp sưu, chị đã kiên quyết đi vay mượn, thậm chí bán cả đứa con gái bé nhỏ của mình để cứu chồng. Sự hy sinh của chị Dậu không chỉ thể hiện tình yêu thương mà còn là biểu hiện của một người phụ nữ kiên cường, dám đứng lên đấu tranh cho gia đình mình."

c. Kết bài

Phần kết bài có vai trò tổng kết lại những nội dung đã trình bày trong phần thân bài và khẳng định lại ý nghĩa của tác phẩm hoặc vấn đề nghị luận. Kết bài cần ngắn gọn, súc tích nhưng vẫn phải đầy đủ và thuyết phục. Ở phần này, học sinh cần nêu rõ cảm nhận của mình về tác phẩm hoặc nhân vật, đồng thời liên hệ với các vấn đề xã hội hoặc cá nhân để bài viết thêm phần sâu sắc.

Ví dụ, khi kết bài phân tích nhân vật chị Dậu, học sinh có thể viết: "Chị Dậu là biểu tượng cho người phụ nữ Việt Nam kiên cường, mạnh mẽ, luôn hết lòng vì gia đình. Qua hình ảnh chị Dậu, Ngô Tất Tố không chỉ tố cáo sự tàn bạo của xã hội phong kiến mà còn ca ngợi những phẩm chất cao đẹp của con người Việt Nam. Tác phẩm 'Tắt đèn' đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng người đọc và trở thành một trong những tác phẩm hiện thực kinh điển của văn học Việt Nam."

3. Kỹ năng cần có khi viết bài nghị luận văn học

Để viết được một bài nghị luận văn học tốt, học sinh cần có một số kỹ năng quan trọng như:

• Kỹ năng đọc hiểu: Học sinh cần nắm vững nội dung của tác phẩm, hiểu rõ các tình tiết, nhân vật và ý nghĩa mà tác giả muốn truyền tải.
• Kỹ năng phân tích: Đây là kỹ năng quan trọng nhất trong bài nghị luận văn học. Học sinh cần biết cách phân tích các chi tiết, tình huống, và nhân vật trong tác phẩm, từ đó rút ra những luận điểm chính.
• Kỹ năng lập luận: Mỗi luận điểm trong bài cần được phát triển một cách logic và có sự hỗ trợ của các dẫn chứng từ tác phẩm.
• Kỹ năng viết: Học sinh cần biết cách diễn đạt ý tưởng một cách rõ ràng, mạch lạc, tránh lặp ý và lan man. Sử dụng ngôn ngữ chính xác và phù hợp với phong cách viết văn nghị luận.

4. Một số đề bài nghị luận văn học lớp 9 tiêu biểu

Trong chương trình Ngữ văn lớp 9, học sinh sẽ gặp nhiều đề bài nghị luận văn học về các tác phẩm và nhân vật nổi tiếng. Dưới đây là một số đề bài thường gặp:

• Phân tích nhân vật chị Dậu trong tác phẩm "Tắt đèn" của Ngô Tất Tố.
• Phân tích nhân vật lão Hạc trong tác phẩm "Lão Hạc" của Nam Cao.
• Phân tích bài thơ "Đoàn thuyền đánh cá" của Huy Cận.
• Phân tích bài thơ "Bếp lửa" của Bằng Việt.
• Phân tích vẻ đẹp của thiên nhiên và tình yêu đất nước trong bài thơ "Viếng lăng Bác" của Viễn Phương.

Mỗi đề bài đều yêu cầu học sinh phải nắm vững tác phẩm và biết cách trình bày các luận điểm chính một cách rõ ràng, thuyết phục.